DOABR: Açık Erişim Ön Baskı
- Research Ecosystems
- 29 Nis
- 4 dakikada okunur
Akademik yayıncılıkta; yeni fikirlerin ve öncü araştırmaların hızlı bir şekilde paylaşılması oldukça önemlidir. Çünkü akademik yayıncılık; bilginin yayılması, bilimsel ilerlemenin sağlanması ve araştırmacılar arasında iletişimin güçlendirilmesi açısından kritik bir rol oynar. Yeni fikirlerin ve öncü araştırmaların hızlı bir şekilde paylaşılması, yalnızca bilimsel topluluğun gelişimini destekler ve küresel ölçekte toplumsal sorunlara çözüm bulunmasına da imkan sağlar. Bu amaç doğrultusunda birçok platform geliştirilmiştir. Bu platformlardan biri de Açık Erişim Ön Baskı Arşivleri Dizini (Directory of Open Access Preprinted Repositories - DOABR) platformudur.
DOABR nedir?
DOABR; dünya çapında açık erişimle çalışan ön baskı (preprint) arşivlerini bir araya getiren kapsamlı bir dizindir. Araştırmacılar; DOABR sayesinde, farklı alanlardaki ön baskı platformlarına kolayca ulaşabilir ve en güncel bilimsel çalışmaları anında keşfedebilir.
Ön baskılar; henüz hakem sürecinden geçmemiş olsa da bilimsel tartışmaların hızlanmasına, erken dönemde iş birliklerinin kurulmasına ve araştırmaların daha geniş kitlelere ulaşmasına imkan sağlar. DOABR platformu da, bu süreci daha erişilebilir ve organize bir hale getirir.
DOABR platformunun avantajları
Geleneksel akademik yayıncılıkta; hakem süreci gibi nedenlerle bilimsel çalışmaların yayımlanması aylar hatta yıllar sürebilir. Ancak günümüzde, bilimsel ilerlemelerin hızla toplumla paylaşılması her zamankinden daha büyük bir ihtiyaç haline gelmiştir. Bu yüzden DOABR, bilimsel iletişimi hızlandıran önemli bir araç haline gelmiştir.
DOABR; farklı ön baskı platformları arasında arama yapmaya ihtiyaç duyulmadan, merkezi bir erişim imkânı sağlar. Araştırmacılar, böylece alanlarındaki en güncel çalışmalara hızla ulaşabilirken; öğrenciler, literatürdeki yeni akımları ve tartışmaları daha erken fark edebilir. Kütüphaneciler ve bilgi profesyonelleri de, kullanıcılarına daha kapsamlı ve güncel bilgi kaynakları sunma fırsatı bulur.
Bununla birlikte, DOABR; açık bilime de güçlü bir destek sağlar. Bilimsel bilginin hızla paylaşılmasını ve şeffaflığın artırılmasını desteklerken; farklı disiplinlerden araştırmacıların birbirlerinin çalışmalarından haberdar olmasına ve disiplinlerarası iletişimin güçlenmesine imkan sağlar. Ön baskıların artan kullanımıyla birlikte, araştırma ekosisteminin daha hızlı ve çeşitli bir yapıya kavuşmasına da öncülük eder.
DOABR platformunda açık erişim ön baskılara nasıl ulaşılır?
DOABR (Directory of Open Access Preprinted Repositories), dünya çapında açık erişimli ön baskı kaynaklarını tek bir yerden keşfetmeyi sağlar. DOABR platformunu kullanmındaki temel adımlar şunlardır:
1. DOABR web sitesine giriş: Öncelikle, kullanıcıların DOABR platformunun resmi web sitesine giriş yapmaları gerekmektedir. Siteye tarayıcı üzerinden erişildiğinde, sade ve kullanıcı dostu bir arayüz ile karşılaşılır.
2. Arama yapmak: Ana sayfada yer alan arama kutusu kullanılarak; yazar ismi, anahtar kelime veya konu başlığı gibi bilgilerle arama yapılabilir. Örneğin, "genetik", "iklim değişikliği" veya "yapay zeka" gibi anahtar kelimelerle ilgili ön baskılara ulaşmak mümkündür.
3. Filtreler ve kategoriler kullanmak: Arama sonuçlarını daha da daraltmak isteyen kullanıcılar; konu alanı (örneğin Matematik, Biyoloji, Sosyal Bilimler gibi), yayımlandığı repository (örneğin bioRxiv, arXiv, SocArXiv gibi) veya yayın tarihi gibi filtreleri kullanarak daha spesifik sonuçlar elde edebilir.
4. Ön baskıya erişim sağlamak: Arama sonuçlarından birine tıklandığında, ilgili ön baskının detay sayfası görüntülenir. Buradan çalışmanın tam metnine erişim sağlanabilir, ilgili arşive doğrudan geçiş yapılabilir ve bazı durumlarda çalışmanın güncellenmiş versiyonları da incelenebilir. Ancak unutulmamalıdır ki, ön baskılar genellikle hakem değerlendirmesinden geçmemiştir; bu nedenle bilimsel çalışmalarda bu durum dikkate alınmalıdır.
5. Takip etme ve bildirimler almak: DOABR üzerinden erişim sağlanan bazı preprint arşivleri; yeni yüklenen çalışmalardan haberdar olmak isteyen kullanıcılar için e-posta bildirimleri veya RSS feed hizmetleri sunmaktadır. Bu sayede, araştırmacılar kendi ilgi alanlarındaki literatürü anlık olarak takip etme imkânı bulabilir.
Üniversite ve araştırma kurumları DOABR platformuna nasıl kayıt yaptırabilir?
DOABR; yalnızca bireysel çalışmaları değil, ön baskı (preprint) yayınlayan kurumsal platformları da dizinine eklemektedir. Üniversiteler, araştırma enstitüleri veya akademik kuruluşlar; kendi ön baskı sunucularını belirli kriterler doğrultusunda DOABR platformuna kaydettirebilir.
1. Başvuru Gereklilikleri: Kurumların DOABR platformuna kayıt olabilmesi için belirli şartları sağlaması gerekmektedir:
Açık erişim: Tüm içeriklerin kullanıcılar tarafından ücretsiz ve kısıtlama olmaksızın erişilebilir olması zorunludur.
Açık lisans: Tüm ön baskı kayıtlarında lisans bilgisi (örneğin CC BY, CC0 gibi) açık şekilde metadata içerisinde belirtilmelidir.
Metadata standartları: Metadata yapısının Dublin Core veya Crossref Metadata Schema gibi uluslararası kabul görmüş standartlara uygun olması önerilmektedir.
Sürdürülebilirlik: Akademik arşivin bir kurumsal yapı veya topluluk desteğiyle sürdürülebilir olması beklenmektedir.
Teknik erişilebilirlik: Web sitesinin API, OAI-PMH gibi açık protokoller üzerinden veri paylaşımını desteklemesi başvuru sürecinde büyük avantaj sağlar.
2. Teknik Adımlar: Başvuru sürecinde kurumların bazı teknik hazırlıkları tamamlamış olmaları gerekir:
Metadata paylaşımı: DOABR, metadata'ları toplamak için çoğunlukla OAI-PMH (Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting) gibi protokolleri kullanır. Bu nedenle açık arşivin, OAI-PMH endpoint’inin başvuru sırasında iletilmesi tavsiye edilir.
Persistent Identifier (PID) kullanımı: DOI (Digital Object Identifier) veya Handle gibi kalıcı tanımlayıcı sistemlerinin kullanılması önerilir. Bu, içeriklerin uzun vadeli izlenebilirliğini artırır.
Dil ve uluslararasılaşma: Akademik arşivin, ana dili İngilizce olmak zorunda değildir; ancak metadata alanlarında en azından İngilizce açıklamalar bulunması şiddetle tavsiye edilir.
3. Değerlendirme Süreci: Başvuru tamamlandıktan sonra DOABR ekibi aşağıdaki kriterlere göre inceleme yapar:
Açık erişim uyumluluğu,
Teknik erişim yetenekleri,
Metadata kalitesi.
Eksiklik bulunması hâlinde başvuru sahibine düzeltme fırsatı sunulur. Başvuruların değerlendirme süreci genel olarak 2 ila 4 hafta arasında tamamlanmaktadır.
4. Başvuru için uygun kurumlar: Aşağıdaki türdeki kurumlar DOABR başvurusu yapabilir:
Üniversitelere ait ön baskı sunucuları,
Araştırma enstitülerinin preprint platformları,
Disipline özel (örneğin mühendislik, sosyal bilimler) açık erişim ön baskı arşivleri.
Örnek olarak, bioRxiv (biyoloji alanı için) ve arXiv (fizik, matematik gibi alanlar için) gibi platformlar, bu tür dizinlerde yer almaktadır.
DOABR platformu; akademik dünyada açık erişim hareketinin önemli bir parçası olarak, araştırmacıların ve bilim insanlarının erken aşama çalışmalarını hızla paylaşmalarını ve birbirlerinin bulgularına kolayca erişmelerini sağlar. Kurumsal platformların DOABR'a kaydolması; yalnızca bilginin daha hızlı yayılmasını sağlamakla kalmaz, aynı zamanda araştırma ekosisteminde şeffaflık ve iş birliğini sağlar. Açık erişim, açık lisanslar, yüksek kaliteli metadata ve sürdürülebilirlik gibi kriterlere sahip olmak; bilimsel bilginin daha erişilebilir, güvenilir ve etkin olmasına imkan sağlar. DOABR gibi dizinler; açık bilim hareketinin ve erken iletişimin geleceği için hayati öneme sahiptir ve araştırma topluluklarına önemli katkılar sunmaktadır. Bu nedenle, kurumların kendi ön baskı platformlarını bu dizinlere kaydetmeleri, akademik dünyada bilgi paylaşımını hızlandırmak ve bilimsel iletişimi güçlendirmek için stratejik bir adımdır.
Comments