Creative Commons: Bilgi ve Kültürün Açık Paylaşımı
- Research Ecosystems
- 7 gün önce
- 3 dakikada okunur
Dijitalleşmenin hızla arttığı günümüzde, bilgi ve içerik üretimi her zamankinden daha kolay ve erişilebilir hale gelmiştir. Ancak bu gelişmeler, beraberinde önemli bir sorunu da gündeme getirmektedir: İçerik üreticileri eserlerini nasıl güvenle paylaşabilir ve bu eserlerin başkaları tarafından etik ve yasal şekilde kullanılmasını nasıl sağlayabilir?
Bu sorunun yanıtı; uluslararası alanda kabul görmüş bir sivil toplum kuruluşu olan, Creative Commons (Yaratıcı Ortaklar - CC) tarafından sunulan çözümlerde bulunmaktadır.
Creative Commons nedir?
Creative Commons (CC), bilgi ve kültürün; etik, şeffaf ve yasal yollarla paylaşımını desteklemeyi amaçlayan, 2001 yılında kurulan uluslararası bir kuruluştur. Temel amacı; herkesin bilgiye erişimini, katkı sunmasını ve içerik üretmesini mümkün kılan ortak bir alan (“commons”) oluşturmaktır.
Creative Commons, içerik sahiplerinin telif haklarını saklı tutarak; eserlerini belirli kurallar çerçevesinde farklı kişilerin kullanmasına, paylaşmasına ve yeniden düzenlemesine izin vermelerini sağlayan; ücretsiz ve standart lisanslar sağlar.
Creative Commons lisansları nasıl işler?
Creative Commons lisansları, telif hakkı sahibi tarafından seçilen bazı temel koşullara dayanmaktadır:
BY – Atıf: Eseri kullanan kişi, eser sahibine uygun şekilde atıf yapmak zorundadır.
ND – Türev eser yok: Eserin değiştirilmeden kullanılmasına izin verir.
NC – Ticari olmayan: Eser yalnızca ticari olmayan amaçlarla kullanılabilir.
SA – Aynı lisansla paylaş: Eserden türetilen yeni çalışmalar, orijinal lisansla paylaşılmalıdır.
Bu koşulların çeşitli kombinasyonları, farklı türde altı temel lisans ortaya çıkarır. Ayrıca, içeriklerin tamamen kamuya sunulmasını sağlayan CC0 (Kamusal Alan) aracı da içerik üreticilerine esneklik sağlamaktadır.
Creative Commons kuruluşunun faaliyet alanları
Creative Commons, sadece lisans geliştirmekle sınırlı kalmaz; aynı zamanda bilgi paylaşımını küresel ölçekte destekleyen çok sayıda program ve iş birliklerini de hayata geçirir. Bu iş birliklerinden bazıları şunlardır: Açık lisanslama araçları geliştirir ve dünya genelinde bireylerin ve kurumların eserlerini güvenle paylaşmalarına imkan sağlar.
Kamu kurumları ve hükümetlerle iş birliği yaparak açık lisansların yaygınlaştırılmasına katkı sağlar.
CC Global Network aracılığıyla; 80’den fazla ülkede açık bilgi kültürünü destekleyen gönüllü ağlar oluşturur.
CC Certificate programı ile, açık lisanslar konusunda uzmanlaşmak isteyen bireylere kapsamlı eğitimler sağlar.
Açık eğitim ve açık kültür programları yürüterek kamu tarafından finanse edilen, eğitim materyallerinin ve kültürel içeriklerin herkesin erişimine açık olmasını destekler.
Açık İklim Verisi Projesi ile iklim değişikliğiyle mücadele kapsamında bilimsel verilerin paylaşımını kolaylaştırır.
CC Global Summit etkinliği ile dünya genelinden; akademisyenleri, sanatçıları, hukukçuları ve teknoloji uzmanlarını bir araya getirerek açık paylaşım kültürünü destekler.
Neden Creative Commons lisansları kullanılmalı?
Özellikle içerik üreten veya içerik kullanan şirketler için Creative Commons lisansları, pek çok avantaj sunmaktadır.
Yasal güvence: Hangi içeriği hangi koşullarda kullanabileceğinizi açıkça belirtir. Telif hakkı ihlali riskini ortadan kaldırır.
Zaman ve maliyet tasarrufu: Her kullanım için ayrıca izin alma ihtiyacını ortadan kaldırarak operasyonel süreçleri hızlandırır.
İşbirliği ve yaratıcılığı teşvik: Açık lisanslar, içerik üreticileri arasında bilgi paylaşımını ve birlikte üretimi destekler.
Şeffaflık ve güven: Lisanslar; içerik sahipliğini, kullanım hakkını ve atıf kurallarını netleştirerek hem üreticiye hem kullanıcıya güven verir.
Creative Commons lisans türleri
Creative Commons içinde 6 temel lisans türünü bulundurmaktadır. Her biri, eserin nasıl kullanılabileceğini farklı düzeylerde belirlemektedir.
BY Atıf (Attribution): Eser, sahibine atıf yapılarak her türlü amaçla kullanılabilir.
BY-SA Atıf - Aynı lisansla paylaş ( Attribution - sharealike): Atıf yapılmalı ve yeni türetilen eserler aynı lisansla paylaşılmalıdır.
BY-ND Atıf - Türetilemez (Attribution - nonderivative): Atıf yapılmalı; ancak eser üzerinde hiçbir değişiklik yapılmamalıdır.
BY-NC Atıf - Ticari olmayan (Attribution - noncommercial) : Atıf yapılarak sadece ticari olmayan amaçlarla kullanılabilir.
BY-NC-SA Atıf - Ticari olmayan - Aynı lisansla paylaş (Attribution - noncommercial - sharealike) : Ticari olmayan kullanımda, aynı lisansla paylaşmak koşuluyla değişiklik yapılabilir.
BY-NC-ND Atıf - Ticari olmayan - türetilemez (Attribuiton - noncommercial - nonderivative) : Eser, yalnızca ticari olmayan şekilde ve değiştirilmeden kullanılabilir.
Bunlara ek olarak, CC0 (Kamu Malı) lisansı ile içerik tamamen serbest bırakılır. Bu durumda içerik üzerinde herhangi bir hak iddia edilmez, yani kullanıcılar içeriği özgürce kullanabilmektedir.
Açık bilgi ile daha erişilebilir bir gelecek
Creative Commons, bilginin ve kültürün paylaşımına yönelik çağdaş bir yaklaşım sunmaktadır. Giderek dijitalleşen dünyada içeriklerin; etik, yasal ve açık bir şekilde paylaşılması, yalnızca bireylerin değil; kurumların ve toplumların gelişimi açısından da büyük önem taşımaktadır.
Creative Commons lisansları, içerik üreticilerinin haklarını korurken, başkalarının bu içeriklerden faydalanmasına da imkân sağlamaktadır.
Creative Commons lisanslarını kullanmaya başlamak oldukça kolaydır. Lisans seçici aracı sayesinde, içerikleriniz için en uygun lisansı birkaç adımda belirleyebilir ve web sitenizde ya da projelerinizde bu lisansı açıkça gösterebilirsiniz.
Comments