Çalıştırılabilir makaleler (Executable Papers) ve çalıştırılabilir not defterleri (Executable Notebooks); bilimsel araştırmaların, analizlerin ve kodların paylaşılmasını ve yeniden üretilmesini kolaylaştıran özel belge türleridir. Genellikle; veri bilimi, bilgisayar bilimi ve bilimsel araştırma alanlarında yaygın olarak kullanılır.
Çalıştırılabilir Makaleler, bilimsel araştırmaların ve sonuçlarının; aynı belge içinde çalıştırılabilir kod örnekleri, veri analizleri ve grafiklerle birlikte sunulduğu dokümanlardır. Genellikle interaktif bir şekilde çalışır ve okuyucuların, belgedeki kodu doğrudan çalıştırmasına ve kodu düzenlemesine imkân sağlar. Çalıştırılabilir makaleler, araştırmacıların bulgularını açık olarak paylaşmalarını ve diğer araştırmacıların bu bulguları tekrarlamasını kolaylaştırır. Çalıştırılabilir Not Defterleri ise, çalıştırılabilir makalelerden farklı olarak veri bilimi ve programlama işlemlerini belgeleyen ve paylaşan özel dosyalardır.
Çalıştırılabilir belgeler, bilimsel araştırmanın tekrarlanabilirliğini ve şeffaflığını arttırdığı için önemlidir. Ayrıca birçok çalıştırılabilir belge; farklı disiplinde çalışan araştırmacılar, veri bilimcileri ve programcılar tarafından benimsenmiştir. Bu yüzden çalıştırılabilir belgelerin birçok kullanım alanı vardır. Bu kullanım alanlarından bazıları şunlardır:
Veri bilimi ve analitik: Çalıştırılabilir belgeler; veri bilimi projelerinin belgelenmesi ve paylaşılması için sıkça kullanılır. Veri analizi, makine öğrenimi ve istatistiksel işlemler için etkileşimli bir ortam sağlar.
Bilimsel araştırma: Çalıştırılabilir belgeler; bilimsel araştırmalarda, sonuçların yeniden üretilebilirliği ve yöntemlerin şeffaflığı çok önemlidir. Çalıştırılabilir belgeler, araştırmaların sonuçlarını ve yöntemlerini etkileşimli bir şekilde sunma ve paylaşma amacıyla kullanılır.
Bilgisayar programlama eğitimi: Çalıştırılabilir belgeler, programlama derslerinde veya öğrenmeye yeni başlayanlar için programlama örnekleri sunmak için kullanılır. Kodun nasıl çalıştığını görüntülemek, öğrenmeyi kolaylaştırabilir.
Proje iş birliği: Birden fazla araştırmacının veya veri bilimcinin aynı proje üzerinde çalıştığı durumlarda; çalıştırılabilir belgeler, iş birliği yapmayı kolaylaştırır. Aynı projede yer alan herkes, belgeyi güncelleyebilir ve sonuçları gözden geçirebilir.
Sunum ve raporlama: Çalıştırılabilir belgeler; araştırma sonuçlarını, sunum veya rapor haline getirmek için bir temel oluşturabilir. Özellikle teknik bir konsepti veya analizi başkalarına iletmek için etkili bir yol olabilir.
Veri keşfi ve görselleştirme: Çalıştırılabilir belgeler; veri keşfi ve görselleştirmeyi kolaylaştırır. Veri setlerini keşfetmek, grafikler oluşturmak ve sonuçları anlamak için etkileşimli grafikler ve kod içerebilir.
Simülasyon ve modelleme: Bilimsel çalışmalar veya mühendislik projeleri için simülasyon ve modelleme yaparken; sonuçları ve model parametrelerini paylaşmak için, çalıştırılabilir belgeler kullanışlı olabilir.
Bu kullanım alanlarının her biri, çalıştırılabilir belgelerin; bilgi paylaşımı, iş birliği ve yeniden üretilebilirlik açısından ne kadar değerli olduğunu gösterir. Bu yüzden çalıştırılabilir akale veya not defteri oluşturmak için birçok araç ve format mevcuttur. Bunlardan bazıları şunlardır:
Jupyter Notebook: Python ve diğer birçok programlama dili için etkileşimli not defterleri oluşturmayı sağlayan popüler bir araçtır. Kod hücreleri ve metin açıklamalarını içeren belgeler oluşturulabilir.
Google Colab: Jupyter tabanlı bir platformdur ve web tarayıcısı üzerinden ücretsiz olarak erişilebilir. Google Colab ile çalıştırılabilir belgeler oluşturulabilir ve Google Drive'da saklanabilir.
RMarkdown: R programlama dili kullananlar için, RMarkdown formatı kullanılabilir. Bu format, R kodunu ve metin açıklamalarını aynı belgede birleştirmeye imkân sağlar.
Jupyter Lab: Jupyter Notebook platformuna benzer bir araçtır, ancak daha gelişmiş bir kullanıcı arayüzü sunar. Kod hücreleri, metin, grafikler ve diğer içerikleri tek bir ortamda düzenleme imkânı sağlar.
R Notebooks: R kullanıcıları için RStudio içinde R Notebook oluşturabilir. Bu sayede, R kodunu metin açıklamalarıyla birleştirme imkân sağlar.
Visual Studio Code (VSCode): VSCode gibi bütünleşmiş geliştirme ortamları (Integrated Development Environments - IDE), çalıştırılabilir belgeler oluşturmak için eklentiler ve uzantılar sunar.
Zeppelin: Özellikle büyük veri ve büyük veri analitiği projelerinde kullanılan bir çalıştırılabilir belgeler platformudur.
Binder: Çalıştırılabilir belgelerin web üzerinde paylaşmasını sağlar. Bu sayede farklı insanlar, paylaşılan belgeleri tarayıcıları üzerinden çalıştırabilir.
GitHub: Çalıştırılabilir belgeleri, depolamak ve paylaşmak için kullanılabilecek bir platformdur. GitHub Actions ile belgeleri otomatik olarak oluşturmak mümkündür.
Her bir araç ve format, farklı kullanım senaryolarına ve tercihlere uygun olabilir. Çalıştırılabilir belgeler oluştururken doğru araç ve formatı kullanmak önemlidir. Çünkü çalıştırılabilir belgeler, reproducibility (yeniden üretilebilirlik) (ayrıntılı bilgi için tıklayınız) konusunda önemli bir rol oynar ve veri bilimi alanında çeşitli yönlerden katkı sağlar. Özellikle; araştırma sonuçlarının doğrulanması, hata tespiti, veri biliminin standartlaşması ve anlaşılabilirlik konularında; çalıştırılabilir belgeleri kullanmak önemlidir. Galileo Galilei’nin de belirttiği gibi:
"Bir bilginin doğruluğu, onun anlaşılabilirliği ile doğru orantılıdır."
"The accuracy of information is directly proportional to its comprehensibility"