Açık Bilim (Open Science) (Detaylı Bilgi için Tıklayınız)
Her geçen gün teknolojinin gelişmesiyle birlikte bilimsel bilgiye erişmek ve onu kullanmak kolay olmaktadır. Bunun en önemli örneklerinden biri de Açık Bilim (Open Science) uygulamalarıdır. Açık bilim uygulamaları; bilimsel bilginin serbestçe erişilebilir, paylaşılabilir, yeniden kullanılabilir ve yeniden dağıtılabilir olmasını sağlayan bir portaldır. Bilimsel araştırmalar, genellikle akademik dergilerde yayımlanırken ve bu dergilerin önemli bir kısmına erişim ücretlidir. Açık bilim ise bilim topluluğuna ve halka ücretsiz erişim sunmayı amaçlar. Açık bilimin birçok örneği bulunmaktadır. Bu örneklerden en popüler olanı ise 1990 yılında gerçekleştirilen genom projesidir. Bu alandaki bilimsel bilginin kalitesini ve araştırmaların verimliliğini artırmak üzere bilim insanları arasında iş birliği ve bilgi paylaşımının güzel bir örneğidir. Açık Bilim, bilimsel bilginin erişilebilirliğini artırmak için; açık erişim, açık veri, açık lisanslar, elektronik laboratuvar günlükleri, ön kayıt ve tekrarlanabilirlik gibi çeşitli yöntemler kullanır.
Açık Bilim Merkezi: Center of Open Science (COS) (Detaylı Bilgi için Tıklayınız)
Açık Bilim Merkezi (Center for Open Science - COS, https://www.cos.io/); “bilimsel araştırmaların açıklığını, bütünlüğünü ve tekrarlanabilirliğini artırma” amacıyla A.B.D. Virginia, Charlottesville'de bulunan, kar amacı gütmeyen bir teknoloji kuruluşudur. Hedefi, bilimsel araştırmaların daha şeffaf, erişilebilir ve güvenilir hale gelmesini teşvik etmektir. COS, açık bilim ilkelerini yaygınlaştırmak ve bilimsel çalışmaların kalitesini artırmak için çeşitli faaliyetler yürütmektedir. Bunlar arasında; açık erişim yayıncılığın teşvik edilmesi, araştırma verilerinin ve metodolojilerinin paylaşımının teşvik edilmesi, ön kayıt sisteminin kullanılması, çalışmaların tekrarlanabilirliğinin sağlanması ve negatif sonuçların yayınlanarak geri bildirimi arttırması gibi uygulamalar bulunmaktadır. COS platformu, araştırmacıların açık ve tekrarlanabilir araştırmalar yürütmesine yardımcı olmak için çeşitli araçlar ve kaynaklar sağlar. Bu kaynaklardan bazıları; Açık Bilim Çerçevesi (Open Science Foundation - OSF), Şeffaflık ve Açıklığı Teşvik Yönergeleri (The Transparency and Openness Promotion - TOP), uzman değerlendirmesi ve açık bilim uygulamaları üzerine eğitim ve atölye çalışmaları şeklinde sıralanabilir.
Açık Bilim Destekçisi: Açık Bilim Çerçevesi (OSF) (Detaylı Bilgi için Tıklayınız)
Açık Bilim Çerçevesi (Open Science Framework - OSF, https://osf.io/), bir projenin yaşam döngüsü boyunca iş birliğini kolaylaştıran ücretsiz ve açık kaynaklı bir proje yönetim aracıdır. OSF; araştırmacıların çalışmalarını organize etmek, paylaşmak ve iş birliği yapmak için kullanabilecekleri bir çevrimiçi platformdur. OSF; araştırmacıların çalışmalarını açık, şeffaf ve işbirlikçi bir şekilde yönetmelerini sağlayarak açık bilim prensiplerini teşvik etmeyi amaçlar. Bireysel araştırma makalelerinden büyük ölçekli işbirliklerine kadar her boyuttaki araştırma projelerini yönetmek için kullanılabilir. Araştırmacılar, OSF platformunu araştırma süreçlerini daha kolay yönetmek ve çalışmalarını diğer araştırmacılarla paylaşmak için kullanabilir. OSF, ayrıca birçok sistemle entegrasyon özelliğine sahiptir. Bu sistemler şunlardır;
Kimlik doğrulama için: Incommon, SSO (Single Sign On)
Keşif için: Google Scholar, ORCID
Doğrulama için: Mendeley, Zotero
Depolama için: Dropbox, Google Drive
Açık Erişim Deposu: ZENODO (Detaylı Bilgi için Tıklayınız)
Zenodo Açık Erişim Deposu (Zenodo Open Access Repository, ttps://zenodo.org/); Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi (Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire - CERN) tarafından başlatılan bir proje olup, 2013 yılında hizmete açılan, bilimsel ve akademik araştırmalar için bir veri arşivi ve paylaşım platformudur. Araştırmacıların; bilimsel çalışmalarını, tezlerini, makalelerini, sunumlarını ve diğer akademik çıktılarını depolayıp paylaşabilecekleri bir çevrimiçi arşiv sunar. Bu platform, Açık Bilimi destekler (ayrıntılı bilgi için tıklayınız.) ve araştırmaların erişilebilirliğini artırmayı hedefler. Bu sayede araştırmacıların çalışmalarını küresel çapta görünür ve kullanılabilir hale getirir. Zenodo; açık erişimi desteklemesi sayesinde, birçok üyeye ve yatırımcıya sahiptir. Bazı önemli üye ve yatırımcıları: CERN, Avrupa Komisyonu, Avrupa Uzay Ajansı (ESA), Wellcome Trust, Bill & Melinda Gates Vakfı, Wikimedia Foundation, OpenAIRE, Open Science Framework (OSF), Figshare ve Dryad şeklinde sıralanabilir.
Açık Erişim Altyapısı: OpenAIRE (Detaylı Bilgi için Tıklayınız)
“Bilimi Özgür Bırak” mottosu ile başlayan Avrupa Açık Erişim Altyapısı (Open Access Infrastructure for European Research - OpenAIRE, https://www.openaire.eu/); Avrupa çapında, araştırma çıktılarına ve verilere açık erişimi teşvik etmeyi hedefleyen bir araştırma bilgi sistemidir. OpenAIRE, 2012 yılında Avrupa Komisyonu tarafından başlatılan ve Avrupa çapında üyelere sahip kar amacı gütmeyen bir platformdur. Açık bilimi desteklemek için; depolar, arşivler, bilimsel dergiler ve diğer altyapılardan meta verileri toplayarak araştırma sonuçlarını tek bir noktadan erişilebilir hale getirir. Ayrıca sunduğu hizmet ve servisler ile açık bilimi Avrupa ve ötesinde kolaylaştırmayı hedef alır. OpenAIRE platformunun temel hedefleri şunlardır:
• Avrupa araştırmasının görünürlüğünü ve erişilebilirliğini artırmak
• Araştırma verilerine ve yayınlarına açık erişim teşvik etmek
• Araştırma verilerinin yeniden kullanımını kolaylaştırmak
• Yeni araştırma altyapılarının geliştirilmesini desteklemek
Avrupa Açık Bilim Bulutu (EOSC) (Detaylı Bilgi için Tıklayınız)
Avrupa Açık Bilim Bulutu (European Open Science Cloud - EOSC, https://eosc-portal.eu/); Avrupa Komisyonu tarafından başlatılan ve Avrupa'daki araştırmacılar, kurumlar ve paydaşlar arasında bilimsel verilerin paylaşımını ve iş birliğini teşvik etmeyi hedefleyen bir platformdur. EOSC, Avrupalı araştırmacıların çeşitli araştırma alanlarından gelen verileri bir araya getirerek; araştırma, yenilik ve eğitim amacıyla kullanılabilen verilerin, araçların ve hizmetlerin yayınlanmasına, bulunmasına ve yeniden kullanılmasına olanak tanır. EOSC, Avrupa'da gerçekleştirilen birçok proje parçasından oluşmaktadır. EOSC'nin Avrupa'daki araştırmacıların, veri paylaşımı, iş birliği ve bilimsel bilgiye erişim konularında desteklenmesi hedefi doğrultusunda oluşturulmuş projelerden bazıları; EOSC-hub, OpenAIRE-Advance, EOSC-Life, ENVRI-FAIR ve SSHOC şeklinde sıralanabilir.
Araştırma Veri Yönetim Planı (Detaylı Bilgi için Tıklayınız)
Veri Yönetim Planı (Data Management Plan - DMP); bir organizasyonun veya projenin, araştırma verilerinin nasıl yönetileceğini belirlemek için oluşturulan bir planlamadır. Bu plan; araştırma verilerinin toplanması, depolanması, işlenmesi, paylaşılması ve korunmasına yönelik politikaları, prosedürleri ve süreçleri içerir. Araştırma veri yönetim planı, veri yönetimi stratejisinin bir parçası şeklinde oluşturularak; organizasyon veya proje ekiplerinin, araştırma veri setlerini etkili bir şekilde kullanmasına katkıda bulunur. Veri yönetim planı oluşturma sürecinde kullanılan araçlar; araştırmacılar, proje yöneticileri ve organizasyonlar için veri yönetim planlarını oluşturmak, uygulamak ve paylaşmak için faydalıdır. Veri yönetim planı oluşturma araçlarından bazıları; Argos, DMPonline, Forsite, DMPTool, Zenodo, DataONE, Microsoft Word veya Google Docs, GitHub ve kurumsal şablonlar şeklinde sıralanabilir.
Research Data Management (RDM) (Detaylı Bilgi için Tıklayınız)
Araştırma veri yönetimi (Research Data Management - RDM); bilimsel çalışmalar, araştırmalar ve projeler sırasında toplanan verilerin; etkili bir şekilde yönetilmesi ve denetlenmesi sürecidir. Araştırma verilerinin etkili bir şekilde yönetilmesi; bilimsel araştırmaların güvenilirliğini artırır ve verilerin doğru bir şekilde kullanılmasına imkân sağlar. Bu yüzden araştırma verisi yönetimi; araştırma verilerinin toplanmasından, paylaşımına kadar uzanan aşamaları içerir. Bu aşamalar: veri toplama, veri düzenleme ve temizleme, veri depolama, veri sınıflandırma, veri güvenliği, veri yedekleme, veri paylaşımı ve son olarak veri analizi olarak sıralanabilir.
Çalıştırılabilir Belgeler: Executable Paper, Executable Notebook (Detaylı Bilgi için Tıklayınız)
Çalıştırılabilir makaleler (Executable Papers) ve çalıştırılabilir not defterleri (Executable Notebooks); bilimsel araştırmaların, analizlerin ve kodların paylaşılmasını ve yeniden üretilmesini kolaylaştıran özel belge türleridir. Genellikle; veri bilimi, bilgisayar bilimi ve bilimsel araştırma alanlarında yaygın olarak kullanılır. Çalıştırılabilir Makaleler, bilimsel araştırmaların ve sonuçlarının; aynı belge içinde çalıştırılabilir kod örnekleri, veri analizleri ve grafiklerle birlikte sunulduğu dokümanlardır. Genellikle interaktif bir şekilde çalışır ve okuyucuların, belgedeki kodu doğrudan çalıştırmasına ve kodu düzenlemesine imkân sağlar. Çalıştırılabilir makaleler, araştırmacıların bulgularını açık olarak paylaşmalarını ve diğer araştırmacıların bu bulguları tekrarlamasını kolaylaştırır. Çalıştırılabilir Not Defterleri ise, çalıştırılabilir makalelerden farklı olarak veri bilimi ve programlama işlemlerini belgeleyen ve paylaşan özel dosyalardır. Bu kullanım alanlarının her biri, çalıştırılabilir belgelerin; bilgi paylaşımı, iş birliği ve yeniden üretilebilirlik açısından ne kadar değerli olduğunu gösterir. Bu yüzden çalıştırılabilir akale veya not defteri oluşturmak için birçok araç ve format mevcuttur. Bunlardan bazıları; Jupyter Notebook, Google Colab, RMarkdown, Jupyter Lab, R Notebooks, Visual Studio Code (VSCode), Zeppelin, Binder ve GitHub şeklinde sıralanabilir.
Comments